असार शुक्ल एकादशीको अवसरपारी हन्दिु धर्मावलम्बीहरुले घर घरमा तुलसीको वरिूवा रोपी हरशियणी एकादशी मनाएका छन । वश्वि हन्दिु परषिद नेपाल र जनकल्याण प्रतष्ठिानद्वारा सञ्चालति एकल वद्यिालय अभयिानले देशव्यापी रूपमा तुलसी रोपण कार्यक्रम मनाएको छ ।

हरशियनी एकादशीलाई एउटा महत्वपूर्ण एकादशीका रूपमा वैदकि शास्त्रहरूमा व्याख्या गरएिको पाइन्छ । सृष्टकिर्ता भगवान् हर िअर्थात् वष्णिु यस एकादशीबाट चार महनिाका लाग िपातालमा शयन ९सुत्न० अवस्थामा जानुभई एकै चोट िकार्तकि महनिाको हरबिोधनिी एकादशीमा मात्र जाग्ने जनवश्विास रहेको छ । त्यही कारण यस एकादशीलाई हरशियनी एकादशी भनन्छि साथै हरशियनी एकादशीलाई तुलसी रोपण दविस पन िभनन्छि । नर्जिला एकादशीको दनि छरेको तुलसीको बउिलाई आजको दनि रोप्दै पूजा गरन्छि ।
भगवान् वष्णिुको स्वरुप माननिे तुलसीको बरिुवा घर आँगनमा रोपन्छि जसलाई आगामी चार महनिासम्म नत्यिपूजा गरी हरबिोधनी एकादशीका दनि साङ्गे गर्ने शास्त्रीय परम्परा छ । वैज्ञानकिरुपमा पन िबढी अक्सजिन प्राप्त हुने औषधीय गुण प्रमाणति भएको तुलसीलाई वभिन्नि रोगका लाग िसमेत प्रयोग गरन्छि । तुलसीको मोठ भएका स्थानमा रोग सार्ने वषिालु प्रकारका कीटाणु नआउने वश्विास समेत गरन्छि । यसैगर िवास्तु दोष भएका स्थानमा तुलसीको मोठ राख्नाले सकारात्मक फल प्राप्त हुने मान्यता समेत रहआिएको छ ।

यो ४ महनिाको समयमा व्रतबन्ध, वविाह, मन्त्र लनिे कार्य, गृहप्रवेश, मन्दरिको प्राण प्रतष्ठिा लगायतका कार्यहरूलाई नषिेध गरएिको छ । भवष्यि पुराण, पद्म पुराण तथा श्रीमद्भागवत महापुराण लगायतका ग्रन्थहरुमा हरशियन गर्नुलाई योगनद्रिाको रुपमा व्याख्या गरएिको छ । संस्कृतमा हर िशब्दलाई सूर्य, चन्द्रमा, वायु, वष्णिु आद िअनेक अर्थमा प्रयुक्त हुन्छ। हरशियनको अर्को व्याख्या अनुसार यो ४ महनिासम्म आकाशमा बादल ढाक्ने तथा वर्षा का कारण सूर्य र चन्द्रमाको तेज क्षीण हुने भएको अवधलिाई प्रतीकात्मक वर्णन पन िमानन्छि । यस अतरिक्ति नरिन्तर वर्षा र पानीको कारण पत्तिरुपी अग्न िकमजोर रहेको हुनाले शारीरकि शक्त िक्षीण हुनुका साथै शरीर बल कमजोर हुनेगर्दछ ।
आजका दनि नेवाः समुदायमा ग्वार्चा बनाएर खाने प्रचलन रहआिएको छ । ग्वार्चा भनेको नेवाः समुदायमा खाइने एक पौष्टकि परकिार हो जुन आटा वा मैदालाई मुछेर त्यसलाई लाम्चो आकारमा पातलो गर िकाटेर अन्य गेडागुडी, चना र आलुसँग मलिाइ सुप जस्तै पकाएर खाने गरन्छि । वैज्ञानकि खोज तथा अनुसन्धानका अनुसार पन ियो ४ महनिासम्म वशिेष गरेर वर्षा ऋतुमा पानी बढी पर्ने र सूर्यको तेज पृथ्वीमा थोरै माात्र आउने भएकाले यस समयमा नकारात्मक प्रभाव वृद्ध िभई बभिन्नि प्रकारका कटिाणु र सूक्ष्म रोगका जन्तुहरु उत्पन्न हुन्छन्। त्यसकारण यस समयमा खानपान तथा स्वास्थ्यमा वशिेष ध्यान पुर्याउनु पर्ने भएकोले यस चतुर्मासलाई ब्रत र फलाहार गरेर सम्पन्न गर्नुपर्दछ ।
हाम्रा चाडपर्वहरुको वैज्ञानकि महत्व बारे चेतना हेतु वश्वि हन्दिू परषिद् नेपाल तथा जनकल्याण प्रतष्ठिान लगायतका संस्थाहरुले आफ्ना हरेक इकाईहरुमा प्रत्येक वर्ष तुलसी रोपण, तुलसी पूजन, गंगा पूजन, गौपूजन आद िकार्यक्रम आयोजना गर्दै आइरहेको छ ।

-राजाराम दास